Maak kennis met de kracht van verhalen

Volgens Laura Dorland, senior onderzoeker bij Espria, zit de kracht van verhalen in het feit dat ze ‘altijd persoonlijk’ zijn. ‘Verhalen raken andere mensen. De verteller voelt zich gezien als persoon en de luisteraar wordt aan het denken gezet. Er ontwikkelt zich een band tussen de verteller en de luisteraar.’

‘Bovendien kan een verhaal – in tegenstelling tot de wat onduidelijke beleidstaal die we meestal gebruiken in de zorg – vaak ook veel beter duiden waarover het echt gaat. We moeten de zorgrelatie centraal zetten, maar wat bedoelen we daarmee? Verhalen doen veel meer recht aan de complexiteit van de zorg dan alleen cijfers. Door elkaar verhalen te vertellen leer je veel over het perspectief van de ander én over je eigen perspectief.’

Zorgrelatie centraal

Espria werkt al sinds 2021 met verhalen. De organisatie wil een beweging maken waarin ze anders kijkt naar kwaliteit en verantwoording, en waarbij de zorgrelatie steeds meer centraal staat. Dorland: ‘Dat betekent dat we het met elkaar moeten hebben over wat het inhoudt om de zorgrelatie centraal te stellen. Daarom hebben we meer dan honderd verhalen opgehaald bij medewerkers in de hele organisatie. We wilden weten wat zij belangrijk vinden als het gaat om kwaliteit van zorg.’

Aandacht voor leefwereld van mensen

‘Verhalen bieden context’ vertelt Josanne Huijg, senior onderzoeker bij Leyden Academy. ‘Ze vullen cijfers aan en hebben aandacht voor de leefwereld van mensen in plaats van systemen. Verhalen geven mensen een stem, ze empoweren mensen. Verhalen schenken aandacht aan de waarden die mensen hebben.’

Persoonlijke touch

‘Dat mensen geraakt worden door verhalen, komt door de details en de persoonlijke touch', legt Huijg uit. Ze bevestigt daarbij het beeld dat verhalen in de zorg bijdragen aan leren. ‘Je kunt met elkaar in gesprek gaan over een verhaal en je kunt er samen op reflecteren. Verhalen dragen dus bij aan de dialoog.’

Beginnen met één simpele vraag

Dorland denkt dat zorgprofessionals verhalen ‘prima kunnen toepassen’ in de praktijk. Ze raadt hen aan om ‘gewoon te beginnen’. ‘Iedereen vertelt verhalen. Het is een kwestie van die verhalen leren herkennen en dan iets met de inhoud doen. Wij gebruiken meestal één simpele vraag om een verhaal op te halen bij medewerkers. Door te vragen naar een moment uit de afgelopen week dat hen is bijgebleven, of door te vragen naar het moment waarop zij het gevoel hadden dat ze echt van betekenis konden zijn voor een cliënt.’

‘Je kunt altijd aan een cliënt of naaste vragen ‘hoe is het met u?’ of ‘hoe is uw dag vandaag?’, vervolgt Dorland. ‘Het is belangrijk dat de luisteraar nieuwsgierig is naar de ander, doorvraagt en zijn of haar eigen ideeën even aan de kant zet. Probeer het eens tijdens de koffiepauze of de dagelijkse zorg voor de cliënt. Zo kost zo’n gesprek geen extra tijd. Deel ook eens verhalen tijdens een teamoverleg of cliëntbespreking.’

Tools om het verhaal te beginnen

Voor zorgprofessionals die het moeilijk vinden om met een verhaal te beginnen, zijn er allerlei tools beschikbaar die kunnen helpen om een verhaal te vertellen. Denk bijvoorbeeld aan (inspiratie)kaartjes die gebruikt worden bij ‘Het verhaal als kwaliteitsinstrument’ van Tranzo, het wetenschappelijk centrum voor zorg en welzijn van de Tilburg University, en de themakaarten van Vilans-onderzoeker Bellis van den Berg die helpen om het gesprek te verdiepen, of kaartjes die horen bij de methodiek narratief-relationeel verantwoorden van de stichting Presentie. Dorland: ‘Het is belangrijk om na te denken over de reden dat je met verhalen aan de slag wilt. Wat is het doel? Van daaruit kun je kijken welke verhalen je wilt ophalen. Bij wie haal je ze op en wat ga je vervolgens doen met de opgehaalde verhalen?’

Verhalen op drie niveaus inzetten in de praktijk

‘Verhalen kun je op drie niveaus inzetten in de zorgpraktijk’ vult Huijg aan. ‘Je kunt de focus leggen op de kwaliteit van leven en de zorg van individuele cliënten. Cliënten, naasten en medewerkers gaan dan bijvoorbeeld met elkaar in gesprek. Ze delen verhalen over hun ervaringen in de zorg en ondersteuning. Door elkaar te informeren en aan te vullen, ontstaat een beter beeld van de situatie rondom een cliënten wat het goede voor hem of haar is om te doen.’ Bekijk de voorbeeldcasus Het verhaal als sleutel. 

Daarnaast kun je verhalen inzetten voor leren en verbeteren binnen een team, op een specifieke locatie of in de hele organisatie. Huijg: ‘Medewerkers delen in de overdracht of tijdens bewonersbesprekingen verhalende informatie in plaats van medische, meer taakgerichte informatie. Er zijn diverse werkvormen om over verhalen in gesprek te gaan, zoals samen aandacht hebben voor de goede dingen, samen kijken naar overlappende thema's in meerdere verhalen, en bewustwording met betrekking tot het handelen van medewerkers en de bijdrage die zij leveren aan kwaliteit van leven en zorg.’

‘Ten slotte kun je verhalen natuurlijk ook gebruiken om de kwaliteit en de verantwoording van de zorg in kaart te brengen’, legt Huijg uit. ‘Managers en bestuurders kunnen met medewerkers in gesprek gaan over wat zij verstaan onder kwaliteit. Op die manier komt de leefwereld van de medewerkers dichterbij de ‘systeemwereld’ van managers en bestuurders. Je ziet; verhalen verbinden.’

Dit artikel kwam tot stand naar aanleiding van het symposium Verhalend leren en verbeteren in de zorg dat plaatsvond op 8 april 2024 in Driebergen. Voor vragen met betrekking tot verhalend leren en verbeteren in de zorg kun je een e-mail sturen naar verhalen@vilans.nl.