Leren van verhalen – tips voor zorgprofessionals

Charlotte van den Eijnde, senior onderzoeker bij de Leyden Academy on Vitality and Ageing, en Esther Smits, medewerker welbevinden bij woonzorgcentrum Zandley van Mijzo, delen hun tips voor zorgprofessionals.

Aan de slag met verhalen van zorgprofessionals 

Charlotte van den Eijnde was betrokken bij het project ‘narratieve verantwoording in de praktijk’. Voor een onderdeel van dit project gingen zorgmedewerkers aan de slag met hun eigen verhalen uit de praktijk. Deze verhalen werden gebruikt om te leren en te verbeteren op de werkvloer. De onderzoeker interviewde daarna de zorgprofessionals over wat het voor hen (en hun werk) betekende om te werken met hun eigen ervaringen. 

‘Uit ons onderzoek kwamen vier hoofdpunten naar voren. We zagen een toegenomen bewustzijn van wat belangrijk is voor bewoners. Met de opgehaalde informatie ontstond een rijkere context en betekenis. De verhalen maakten duidelijk hoe en wat er gebeurde in de zorg terwijl in een rapportage enkel staat dat 'mevrouw is gedoucht'. Doordat zorgprofessionals hun verhaal konden delen over onderwerpen die zij op dat moment belangrijk vonden, kregen zij een stem. Door de verhalen te delen en te bespreken in het team, kwamen diepgaande reflecties op gang. In deze reflecties lag de focus echt op de wensen en verlangens van de bewoners.’

Charlotte van den Eijnde geeft 6 tips.

Tip 1: Begin klein

Je kunt met collega’s afspreken om bijvoorbeeld allemaal één ervaring op te schrijven van de afgelopen week en deze werkervaringen met elkaar te delen. Zo houd je het aanbod van verhalen toegankelijk en heb je al snel genoeg input om samen van te leren.

Drie voorbeelden:

• De heer X hangt graag de clown uit en is een vrolijke noot op de afdeling. Tijdens een muziekactiviteit deed hij alsof hij een dirigent was. Hij had zichtbaar plezier en ik ook.
• Ik ging mevrouw verzorgen in de ochtend. Ik kwam binnen en deed het kleine lampje aan, zodat ze rustig wakker kon worden. Ik zei: Goedemorgen Lady Lidy! Dat is mijn koosnaampje voor haar. Ik vroeg of ze uit bed wilde komen, maar ze vroeg of ze nog even mocht blijven liggen. Ja, natuurlijk mag dat, waarom niet? Mevrouw bedankte me, want ze vindt het fijn om nog even te blijven liggen. Ik moest wel beloven om straks terug te komen.
• De heer X nam deel aan de belevingsviering met de geestelijk verzorger. De heer X vertelde dat er in Urk wel 61 vieringen/kerkdiensten waren. Na afloop ging de heer mij de weg naar Urk uitleggen. Ik zei dat hij het goed wist te vertellen. Hij antwoordde daarop met ‘ik zit niet te slapen als ik autorijd’. Daarna moesten we samen lachen. Echt mooi, zo’n snel en gevat antwoord. Dit soort kleine dingen maken mijn dag!

Tip 2: Stel open vragen

Stel bijvoorbeeld de volgende vraag: als je iemand vandaag iets zou willen vertellen over jouw werkdag, welk moment komt dan meteen in je op en wat gebeurde er?

Tip 3: Wees creatief

Om met verhalen te werken, hoef je geen lange teksten te schrijven. Je kunt ook foto’s maken met een kort onderschrift.

Tip 4: Zorg voor een plek om de verhalen te delen

Uiteraard is het mooi als je mondeling al veel verhalen deelt met je team, maar je kunt niet alles van iedereen weten en onthouden. Door ervaringen een specifieke plek te geven kan iedereen erbij en kun je bijvoorbeeld naar veranderingen of patronen kijken. Je kunt de verhalen dan altijd teruglezen en er belangrijke informatie uithalen. Verhalen kun je op verschillende momenten delen: denk aan een teamoverleg, de overdracht of gewoon bij
het koffiezetapparaat.

Tip 5: Reflecteer op de verhalen

Het is belangrijk om op de verhalen te reflecteren. Pak de verhalen erbij en stel van tevoren een paar vragen op die het gesprek ondersteunen. Je kunt de focus leggen op wat goed gaat of wat juist beter kan, maar je kunt ook dilemma’s bespreken. Ga je op basis van de verhalen die je hoort iets anders doen? Zo ja, wie gaat de verandering in gang zetten en hoe? Door vragen te stellen zorg je ervoor dat het niet alleen bij het bespreken van verhalen blijft, maar dat je de geleerde lessen ook daadwerkelijk kunt gebruiken in de praktijk.

Tip 6: Zorg voor een facilitator

Zorg dat er iemand binnen de organisatie is diehet werken met verhalen als aandachtsgebied heeft en aan wie het zorgteam zo nodig vragen kan stellen.

Aan de slag met verhalen van de cliënt

‘Ieder mens is uniek en heeft dus een eigen verhaal over zijn of haar leven’ vertelt Esther Smits, medewerker welbevinden bij woonzorgcentrum Zandley van Mijzo. ‘Door naar het verhaal van de ander te luisteren kun je de ander beter begrijpen. In gesprek krijg je meer begrip voor elkaar, je kunt empathie tonen én verbinding met elkaar maken.’

Voor de pilot ‘het verhaal als kwaliteitsinstrument’ stelde Smits tijdens een reeks interviews met cliënten de open vraag: u ontvangt zorg, kunt u daar iets over vertellen? ‘Mensen vertelden over de manier waarop zij in het leven staan en wat het leven hen heeft gebracht. De verhalen zorgden bij mij voor bewustwording. Ik besefte dat ieder mens zijn of haar verhaal op een eigen manier vertelt. Je krijgt allerlei details over wat echt belangrijk voor iemand is.’

De 5 tips van Esther Smits:

1. Wees open en nieuwsgierig.
2. Luister op elk moment van de dag naar verhalen van cliënten. Als je samen de afwas doet, gaat wandelen of wanneer je elkaar bij de brievenbus (of het koffiezetapparaat) tegenkomt. Terwijl je lichamelijke zorg biedt kun je ook naar het verhaal van de ander luisteren.
3. Vergeet de verhalen van de naasten niet. Zij kennen de cliënt immers veel langer. Voor de juiste ondersteuning, zeker bij mensen met dementie, is hun verhaal ontzettend waardevol. Ook met hen kun je tijdens een gesprek natuurlijk verbinding maken. 
4. Maak afspraken met collega’s over de manier waarop je een verhaal deelt.
5. Eerst tijd investeren in het verhaal van de ander, levert jou uiteindelijk tijdswinst op!

Dit artikel kwam tot stand naar aanleiding van het symposium Verhalend leren en verbeteren in de zorg dat plaatsvond op 8 april 2024 in Driebergen. Voor vragen met betrekking tot verhalend leren en verbeteren in de zorg kun je een e-mail sturen naar Clariska van Biessum via c.vanbiessum@vilans.nl.