Reablement: help bewoners zichzelf te helpen

Gepubliceerd op: 19-07-2022

Laatst bijgewerkt op: 25-05-2023

‘Cliënten helpen zichzelf te helpen’, dat is reablement. En dat kan zowel thuis als in het verpleeghuis, zo blijkt uit de voorlopige resultaten van een groot wetenschappelijk onderzoek. ‘Ik ben blij met die eerste resultaten, want die laten zien dat we goed bezig zijn’, aldus Silke Metzelthin.

Silke Metzelthin is universitair docent aan de Universiteit Maastricht en doet onderzoek vanuit de Academische Werkplaats Ouderenzorg Limburg (AWO-L). Hierin werken Limburgse ouderenzorgorganisaties samen met de universiteit en het onderwijs aan het verbeteren van de ouderenzorg.

ZELF

In 2019 startte de AWO-L het onderzoek naar de toegevoegde waarde van reablement voor de verpleeghuiszorg. Daartoe testten diverse verpleeghuisafdelingen van drie grote zorgorganisaties in ons land het programma ZELF uit. ZELF werd eerder ontwikkeld door de AWO-L. ‘In dit programma hebben we de filosofie van reablement in een jasje gegoten’, zegt Silke. ZELF staat voor Zelfredzaamheid, Eigen Regie, Levenskwaliteit en Functionaliteit.

Reablement in de praktijk

MeanderGroep in Zuid-Limburg is een van de drie ouderenzorgorganisaties die meedoen. Zo volgden medewerkers van verschillende afdelingen eerst het scholingsprogramma ZELF, van verzorgenden tot paramedici. Uitgangspunt van het programma is dat medewerkers samen de praktijk proberen te veranderen door bewoners te motiveren en stimuleren om meer zelf te doen. ‘Dat kan op allerlei manieren, de hele dag door. Bij de verzorging, de maaltijden, huishoudelijke activiteiten en andere activiteiten’, vertelt William Valkenburg.

Dit artikel is gebaseerd op een sessie over reablement op het Waardigheid en trots-congres van 4 juli 2022 (zie downloads).

Handelingen splitsen

William is geriatrie fysiotherapeut bij MeanderGroep. ‘Wat je doet is handelingen helemaal uitsplitsen’, legt hij uit. ‘Bijvoorbeeld bij het douchen. Dat begint met uitkleden, naar de douche gaan, zitten en wassen. Misschien kan iemand enkele onderdelen niet zelf, maar geef iemand een washandje en hij gaat zichzelf wassen. Dat geldt vaak ook voor het scheren. Iemand die je een scheerapparaat geeft, begint automatisch met scheren. Misschien lukt het niet honderd procent, maar dan kun je iemand nog even nascheren. En in de tussentijd kun je een ander klusje doen.’

Beter eten door keuzevrijheid

Een ander mooi voorbeeld vormt de maaltijd. Zo stopten de in ZELF getrainde medewerkers met boterhammen smeren voor iedereen. ‘Nu zetten zij brood en beleg op tafel. Wie dat kan, smeert zelf het brood en anderen krijgen hulp. En bij warme maaltijden mogen de bewoners die dat kunnen, zelf het eten opscheppen. Zo krijgen zij meer keuzevrijheid en we zien dat ze hierdoor beter gaan eten’, vertelt William. 

Bovendien doet het mensen mentaal vaak goed. ‘We hebben hier een bewoonster die opgroeide in het hotel van haar ouders. Die vindt het heel leuk om boterhammen te smeren, want dat deed ze vroeger ook voor de hotelgasten die een lunchpakketje mee wilden nemen.’

Automatisch overnemen

Silke: ‘Het gaat erom dat je als team goed naar jezelf kijkt en je afvraagt: wat kan er anders?’ William knikt: ‘Je neemt automatisch van alles over van mensen als ze hier komen wonen. Voorheen werden mensen binnen een week gehospitaliseerd, terwijl ze wel nog dingen zelf konden. Zo hebben we een bewoner die goed kan omgaan met een heggenschaar en die helpt nu om de heggen te snoeien. Als het dan een keer scheef gebeurt, is dat niet zo erg. Dat groeit wel weer aan.’

Onderzoek naar ZELF

De voorlopige resultaten van het onderzoek bevestigen dat de afdelingen die de werkwijze hebben omarmd, daadwerkelijk anders gaan werken. In totaal nemen verspreid over de drie zorgorganisaties (Vivantes Zorggroep, Zorgcentra De Betuwe en MeanderGroep) 28 afdelingen deel aan het onderzoek. De helft daarvan introduceerde het programma ZELF, de andere helft (controlegroep) veranderde de werkwijze niet. In totaal zijn er 160 cliënten en 300 verpleegkundigen en verzorgenden bij het onderzoek betrokken.

Vragen aan medewerkers

Het onderzoek bestaat onder andere uit het afnemen van vragenlijsten onder medewerkers om af te tasten hoe ze met bewoners omgaan. ‘Op basis van eerste analyses lijkt het dat medewerkers die in ZELF zijn geschoold bewoners meer stimuleren om actief te worden.’

Bewoners motiveren

Ook is het soms zoeken naar manieren om mensen te motiveren deel te nemen aan leuke activiteiten. ‘Een bewoonster zei altijd nee als je haar vroeg om mee te gaan lopen. Nu vragen we: ga je mee koffie drinken en vlaai eten. En dan zegt ze ja.’ Het is wel belangrijk om een goede balans te vinden in hoeverre je bewoners stimuleert om dingen weer zelf te doen. ‘Als iemand op een dag al veel activiteiten achter de rug heeft en zijn boterham een keer niet wil smeren, is dat prima. Maar iemand die helemaal niets zelf wil doen, proberen we te stimuleren actiever te worden.’

Vooral voor mensen die al langer in het verpleeghuis wonen, kan het even wennen zijn, zeggen Silke en William. En niet alle medewerkers zijn meteen enthousiast. ‘De ene medewerker heeft er meer tijd voor nodig dan de ander. Die moet je meer stimuleren om anders te gaan werken. Dan laat je zien dat het goed is voor de bewoner’, zegt Silke.

Borgen

Om de werkwijze te borgen, keert het thema ZELF terug in het werkoverleg en multidisciplinair overleg. Silke: ‘Wat helpt om draagvlak te behouden, is het delen van succesverhalen. Verder is het belangrijk dat er collega’s zijn die de filosofie blijven uitdragen, op verschillende niveaus.’ Overigens reageren mantelzorgers ook heel verschillend op de nieuwe werkwijze. Zo zijn er mensen die denken dat de werkwijze het gevolg is van bezuinigingen. Mensen goed informeren en verwachtingen peilen is daarom heel belangrijk, zegt Silke.

ZELF inzetten? Lees deze tips

  • Het begint met het vastleggen van nieuw beleid. Onderzoek daarbij wat belemmerend of juist bevorderend werkt in de organisatie. En richt de omgeving zo in dat die mensen stimuleert om actiever te zijn.
  • Laat medewerkers scholingsprogramma’s volgen. Er is een programma voor echte beginners en een programma voor teams die al verder zijn.
  • Stel doelen en identificeer welke activiteiten betekenisvol zijn voor bewoners. Dat kan bijvoorbeeld met fotokaarten.
  • Blijf medewerkers motiveren en coachen.

Kijk het Waardigheid en trots-congres 2022 terug

Lees de verslagen en kijk ook andere sessies, de talkshow en de plannen van minister Conny Helder terug.

Meer weten

Downloads

Deel deze pagina via:

Schrijf je in voor onze nieuwsbrief

Wil jij op de hoogte blijven van praktijkvoorbeelden, nieuws, tools en bijeenkomsten over de verpleeghuiszorg? Meld je dan aan voor de nieuwsbrief!

Schrijf je in