Reablement bij Patyna: actievere ouderen, blijere medewerkers

Projectleider Bianca Bijlstra, programmamanager Fransiska Mast en strategisch adviseur communicatie Anneke Huisman zijn bij Patyna nauw betrokken bij de invoering van reablement. Zij vertellen over de opmerkelijke resultaten die in korte tijd zijn behaald.

Waarom is Patyna gestart met reablement?

Fransiska: ‘Eind 2022 vroegen onze bestuurders ons te onderzoeken wat reablement voor Patyna kon betekenen. Het sluit goed aan bij onze visie op kwaliteit van leven en eigen regie. We zagen het niet als iets nieuws, maar als iets waar we meer uit konden halen.’

Bianca: ‘Extramuraal was er in Nederland al veel beweging op het gebied van reablement. Wij wilden het juist intramuraal inzetten. Met 1100 bewoners is dat ons grootste onderdeel. We vroegen ons af: kunnen we hiermee de zelfstandigheid en kwaliteit van leven vergroten van de mensen die met een Wlz-indicatie in onze verpleeghuizen wonen?’

‘Zoals veel zorgorganisaties zien we reablement ook als een oplossing voor de zorgkloof. We willen het uiteindelijk organisatiebreed toepassen, ook voor onze 800 thuiszorgcliënten, 1100 Wlz-cliënten en 430 GRZ-cliënten (Geriatrische Revalidatie Zorg, red.) op jaarbasis. Ouderen willen namelijk langer vitaal, gezond en zelfstandig blijven.’

Hoe zijn jullie daarna begonnen met reablement?

Fransiska: ‘In 2023 onderzochten we wat reablement voor ons betekent en scherpten we ons beleid aan. Wat wordt verstaan onder reablement? Hoe zien wij het? Op welke vlakken van beleid heeft het effect? Voor ons draait het niet alleen om zelfredzaamheid, maar ook om wat mensen met hulp van anderen of technologie zelf kunnen doen.’

‘Vanaf het begin hebben we verschillende doelgroepen bij ons onderzoek betrokken. We spraken in focusgroepen met bewoners, mantelzorgers, vrijwilligers, medewerkers en leidinggevenden over wat nodig is om reablement bij Patyna mogelijk te maken. We kwamen erachter dat reablement schuurde met ons beleid op het gebied van vrijwilligers, mantelzorgers en innovatie.’

‘Mantelzorgers gaven aan dat ze de zorgmedewerkers vaak hard zagen werken. Ze wilden graag helpen, maar wisten niet hoe. Ze durfden dit ook niet te vragen. Zorgmedewerkers dachten juist dat mantelzorgers het in de thuissituatie zwaar hadden gehad, dus wilden ze hen niet extra belasten. Beide groepen hadden dus hun aannames, terwijl ze ook bereid waren om samen te werken.’

Hoe hebben de focusgroepen jullie geholpen?

Bianca: ‘De gesprekken met focusgroepen en de cliëntenraad hebben ons geholpen om het beleid te verbeteren. Het nieuwe beleid is veel meer toegespitst op het vergroten van de zelfstandigheid van de bewoners. Ook kijken we anders naar vrijwilligers: niet als één groep, maar als mensen met verschillende talenten die we gericht kunnen inzetten voor het welzijn van bewoners.’

‘Daarnaast willen we in ons nieuwe beleid meer doen met het netwerk van de bewoner. Niet alleen voor extra hulp, maar omdat het de kwaliteit van bestaan verhoogt - bij de bewoners én bij hun naasten. Die blijven zo betrokken en voelen zich nuttig. Reablement draagt zo bij aan ieders welzijn.’

‘Reablement is een manier van kijken en doen waarbij we uitgaan van de gehele mens en we gezamenlijk cliënten/bewoners ondersteunen hun eigen leven te leiden. Dit doen we samen met familie, vrijwilligers en de inzet van technologie.’

Hoe hebben jullie reablement vervolgens ingevoerd? 

Bianca: ‘We zijn gestart met het scholen van zorgmedewerkers, want zonder gedragsverandering bij hen, gebeurt er ook niets bij de bewoners. Op meerdere locaties volgden teams een scholingsprogramma om bewustwording en cultuurverandering te creëren. Aan het begin van de scholing zag je dat er bij de zorgmedewerkers sprake was van “onbewuste onbekwaamheid”. Sommige collega’s zeiden: dit doen wij toch allemaal al?’

‘Tijdens de scholing kwamen de zorgmedewerkers erachter dat zij “bewust onbekwaam” waren. Zo bleek bijvoorbeeld dat bij het helpen met douchen, bewoners vaak prima zelf hun gezicht konden wassen. Een zelfstandige handeling die veel voor ze betekent. Stap voor stap zagen zorgmedewerkers hoeveel resultaat reablement kan opleveren.’ 

Zien jullie al resultaten van de inspanningen?

Bianca: ‘We hebben zowel kwantitatief met meetinstrumenten als kwalitatief met focusgroepen duidelijk positieve effecten van reablement gemeten. Zorgmedewerkers stimuleren bewoners vaker om zelfstandiger te zijn en halen daar zelf ook meer werkplezier uit. Het geeft voldoening als bewoners trots zijn op wat ze zelf kunnen.’

‘Er is ook meer rust: bewoners bellen minder vaak omdat ze meer zelf doen. Teams werken nauwer samen met behandelaren en huisartsen, en het teamgevoel is sterker geworden. De medewerkers doen reablement echt samen.’

Fransiska: ‘Onze bewoners zijn minder zorgafhankelijk, ondanks hun hoge leeftijd van gemiddeld 86 jaar. Hun kwaliteit van leven is verbeterd: ze doen vaker mee aan activiteiten en hebben meer contact met anderen. Kleine aanpassingen, zoals zelf koffie schenken of een pakketje ophalen, zorgen voor meer beweging en gezelligheid. Bewoners zijn actiever, vrolijker en fysiek sterker. Er lijkt een nieuwe gemeenschap en een andere dynamiek in de verpleeghuizen te ontstaan.’

Hoe houden jullie reablement binnen de organisatie op de agenda?

Bianca: ‘De aandachtsvelder, locatieverpleegkundige en teamleider zijn de trekkers van reablement en coachen teams om terugval in oud gedrag bij zorgmedewerkers te voorkomen. In wekelijkse stand-ups van 20 à 30 minuten bespreken we de actiepunten, waar het team tegenaan loopt, wat er goed gaat en wat ze hiervan kunnen leren.’

‘We ontwikkelen ook instrumenten, zoals een beslisboom om te bepalen welke taken mantelzorgers of vrijwilligers kunnen doen. Uiteindelijk moeten deze instrumenten onderdeel worden van het primaire proces en moet het gedachtengoed van reablement een plek hebben in het zorgleefplan van de bewoners. Ook maken teams een borgingsplan voor reablement als onderdeel van hun jaarplan.’

Welke tips hebben jullie voor andere organisaties?

Anneke: ‘Pas je communicatie over reablement aan op de verschillende doelgroepen. Wij brachten in het begin de boodschap steeds op dezelfde manier en spraken te veel in beleidstaal. De informatie was daardoor niet voor iedereen duidelijk. Echt een eyeopener! Kijk dus goed waar de doelgroep op aanslaat. Goede voorbeelden werkten juist wél bij zorgmedewerkers. Ook hielp het om reablement inzichtelijker te maken.’

Bianca: ‘Probeer iedereen te raken, maar dwing mensen niet om enthousiast te zijn over reablement. Laat hen het zelf ontdekken. Verder: werk gefaseerd. Ook wij zijn er nog niet. De laatste teams volgen het scholingsprogramma pas in 2026.’

Fransiska: ‘Neem de gehele organisatie mee. Reablement heeft bijvoorbeeld effect op de werving van medewerkers, op trainingsprogramma’s, op ICT en op facilitaire zaken. Hoe hangt de facilitair medewerker een schilderijtje op bij een bewoner? Hoe hoe wordt de bewoner hierbij betrokken? Ook deze medewerker moet zich bewust zijn van zijn rol in het vergroten van de zelfredzaamheid van de bewoner. Uiteindelijk moet reablement in het DNA van je hele organisatie komen.’

Meer weten? Lees ook hoe je als organisatie kunt beginnen met reablement op de website van Vilans.